تغذیه و استوما

1.          آیا بیمار قبل از انجام جراحی استومی نیاز به رعایت رژیم غذایی خاصی دارد؟

2.          آیا میزان تولید گاز استوما به مواد غذایی مصرفی بستگی دارد؟

3.          آیا مواد غذایی خاصی در ایجاد بوی نامطبوع استوما موثر هستند؟

4.          آیا مواد غذایی خاصی می توانند از ایجاد بوی نامطبوع استوما جلوگیری کنند؟

5.          pHادرار چیست و چه ارتباطی با تغذیه دارد؟

6.          آیا یوروستومیت‏ها پس از انجام جراحی نیاز به رعایت رژیم غذایی خاصی دارند؟

7.          ایلئوستومیت‏ها در زمینه جذب داروها با چه مشکلاتی مواجهند؟

8.          آیا ایلئوستومیت‏ها ممکن است با کمبود بعضی ویتامین‏ها و نمک‏ها مواجه شوند؟

9.          آیا ایلئوستومیت‏ها ممکن است دچار کمبود آب شوند؟

10.        آیا می‎توان با رعایت رژیم غذایی خاص میزان دفع مدفوع از استوما را کنترل کرد؟

11.        آیا می‏توان از داروهای ضد اسهال برای کنترل دفع استوما استفاده کرد؟

12.        نقش ایلئوم (قسمت انتهایی روده باریک) در جذب ویتامین B₁₂   چیست؟

آیا بیمار قبل از انجام جراحی استومی نیاز به رعایت رژیم غذایی خاصی دارد؟

بیماری که قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد، از 24 تا 48 ساعت قبل از انجام جراحی باید از رژیم غذایی مایعات استفاده کند که دو روز قبل از عمل مایعات غلیظ مانند سوپ مصرف می‏شود و از 24 ساعت قبل از عمل، رژیم غذایی به مایعات رقیق تغییر می‏کند و از ساعت 12 شب قبل از انجام عمل بیمار دیگر نباید چیزی میل کند. از مواد ملین نیز برای پاکسازی روده‏ها استفاده می‏شود. بیمار از 7-10 روز قبل از انجام جراحی باید از مصرف آسپیرین خودداری کند. زیرا فرآیند لخته شدن خون را تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

آیا میزان تولید گاز استوما به مواد غذایی مصرفی بستگی دارد؟

بله- بعضی از خوردنی‏ها و نوشیدنی‏ها موجب افزایش دفع گاز از استوما می‏شوند. مصرف نوشابه‏های گازدار و الکلی و ماء‏الشعیر موجب افزایش گاز می‏شود. کلم بروکلی، انواع جوانه‏های سبز، مارچوبه، کلم بروکسل، گل کلم، کلم سفید و قرمز، ذرت، خیار، قارچ، حبوبات، اسفناج، تخم‏مرغ، سبوس، لبنیات، شیر، انواع مغزها، پیاز، ترب و ماهی مقدار گاز تولیدی روده را افزایش می‏دهند ولی این به معنی عدم استفاده دائم از این غذاها نیست زیرا هر فرد، با تجربه‏ای که به مرور زمان کسب خواهد کرد، می‏تواند مشکل تولید گاز روده را حل کند. برای مثال زمانی که فرد قرار است در جلسه‏ای مهم و یا مهمانی رسمی شرکت کند، از خوردن این غذاها پرهیز می‏کند. 

آیا مواد غذایی خاصی در ایجاد بوی نامطبوع استوما موثر هستند؟

بله- بعضی از خوراکی‏ها در ایجاد بوی نامطبوع مدفوع نقش دارند و بهتر است در موارد خاص مانند شرکت در جلسات و مهمانی‏های رسمی از خوردن آن‏ها پرهیز شود. این خوراکی‏ها عبارتنداز: مارچوبه، حبوبات، کلم بروکلی، کلم سفید و قرمز، روغن ماهی، تخم مرغ، سیر، پیاز، کره بادام زمینی، برخی از ویتامین‏های مصرفی و برخی از پنیرها. 

آیا مواد غذایی خاصی می توانند از ایجاد بوی نامطبوع استوما جلوگیری کنند؟

بله- نوشیدنی‏هایی مانند آب پرتقال، سبزیجاتی مانند جعفری، اسفناج، آب گوجه‏فرنگی و ماست می‏توانند بوی نامطبوع را تا حدودی کنترل کنند و بهتر است بیشتر مصرف شوند. 

 pHادرار چیست و چه ارتباطی با تغذیه دارد؟

pH  ادرار به میزان اسیدی یا قلیایی بودن ادرار گفته می‏شود. مواد زائد و سمی حاصل از سوخت و ساز در سلول‏های بدن وارد خون شده، توسط کلیه‎ها تصفیه و از طریق ادرار دفع می‏شوند. این باقی‏مانده‏ها ممکن است حالت اسیدی یا قلیایی داشته باشند که به میزان زیادی به غذای مصرف شده بستگی دارد و به ادرار خاصیت اسیدی یا قلیایی می‏دهند. بیشتر میوه‏ها و سبزیجات دارای باقی‏مانده‏های قلیایی هستند و به ادرار حالت قلیایی داده اما گوشت و حبوبات معمولاً به ادرار حالت اسیدی می‏دهند. اغلب اوقات باید ادرار حالت اسیدی داشته باشد. برای حفظ حالت اسیدی ادرار بهتر است مصرف مایعات روزانه افزایش یابد. مصرف آب آلو  به اسیدی کردن ادرار کمک می‏کند و بهتر است به جای آب پرتقال مصرف شود. زیرا آب پرتقال ادرار را قلیایی می‏کند. در شرایط اسیدی بودن ادرار از تشکیل کریستال‏های ادراری نیز جلوگیری می شود. ویتامین C نیز به اسیدی شدن ادرار کمک می‏کند. 

آیا یوروستومیت‏ها پس از انجام جراحی نیاز به رعایت رژیم غذایی خاصی دارند؟

استفاده از رژیم غذایی متعادل که شامل غذاهای مورد علاقه  فرد نیز باشد، برای سلامتی وی ضروری است. یوروستومیت‏ها نیز همانند سایر استومیت‏ها نباید خود را از بعضی غذاها محروم نمایند. بهتر است به این نکته توجه شود که بعضی غذاها موجب تغییر بوی ادرار می‏شوند. این غذاها شامل مارچوبه، پیاز، ماهی و سیر هستند. اگر به دلایل پزشکی بیمار محدودیت مصرف مایعات ندارد، بهتر است روزانه تا 8 لیوان یا بیشتر آب بنوشد. دقت شود که پس از ورزش یا تعریق شدید، مصرف مایعات باید افزایش یابد تا بدن دچار کمبود مایعات نشود. 

ایلئوستومیت‏ها در زمینه جذب داروها با چه مشکلاتی مواجهند؟

از آن‏جا که بسیاری از داروها نیاز به مدت زمان کافی  برای هضم و جذب در روده‏ها دارند و دارای پوشش روده‏ای می‏باشند، در ایلئوستومیت‏ها ممکن است به خوبی جذب نشوند. به همین دلیل ایلئوستومیت‏ها هنگام مصرف داروهای خاص حتماً باید با پزشک یا داروساز مشورت نمایند. در بعضی موارد این بیماران باید داروها را به شکل خاص و با دوز کمتر یا بیشتری استفاده کنند. هرگز نباید بیمار اقدام به تغییر دوز دارو نماید و همواره در این زمینه مشورت با فرد متخصص لازم است. ایلئوستومیت‏ها نیازی به مصرف داروهای ملین و مسهل ندارند زیرا این داروها تعادل آب و الکترولیت‏ها را تحت تاثیر قرار می‏دهند. در صورتی که این بیماران نیاز به آمادگی روده پیدا کنند، با مصرف مایعات روشن و رقیق به مدت 1 تا 2 روز این آمادگی ایجاد خواهد شد. 

آیا ایلئوستومیت‏ها ممکن است با کمبود بعضی ویتامین‏ها و نمک‏ها مواجه شوند؟

ایلئوستومیت‏ها در صورت مصرف مواد غذایی مختلف و متنوع می‏توانند تمام نیازهای غذایی خود را جبران نمایند زیرا اغلب ویتامین‏ها و مواد معدنی در روده کوچک جذب می‌شوند. ایلئوستومیت‏ها ممکن است با کمبود ویتامین B₁₂ مواجه شوند که در صورت بروز علائم کمبود این ویتامین مانند خستگی، گیجی و... نیاز به مصرف مکمل این ویتامین خواهند داشت. غذاهایی مانند جگر، گوشت قرمز، ماهی و تخم مرغ و شیر سرشار از ویتامین B₁₂ می‏باشند. ویتامین K به انعقاد خون کمک می‏کند و به‏وسیله باکتری‏های خاصی در روده بزرگ ساخته می‏شود ولی بدن با مصرف غذاهایی مانند اسفناج، جگر، کلم بروکلی، کلم بروکسل، جعفری و روغن‏های گیاهی نیز می‏تواند این ویتامین را به میزان کافی جذب کند. بیمارانی که تحت جراحی ایلئوستومی قرار می‏گیرند چون گوارش سریعی دارند ممکن است دچار کمبود بعضی از نمک‏ها مانند سدیم و پتاسیم شوند. کمبود سدیم را می‏توان با مصرف نمک بیشتر در رژیم غذایی جبران کرد. برای رفع کمبود پتاسیم می‏توان از میوه، سبزی و سیب‏زمینی استفاده نمود. موز نیز سرشار از پتاسیم می‏باشد. 

آیا ایلئوستومیت‏ها ممکن است دچار کمبود آب شوند؟

کمبود آب (دهیدراسیون) و عدم تعادل الکترولیت‏های بدن ممکن است در ایلئوستومیت‏ها ایجاد شود؛ زیرا اغلب آب و الکترولیت‏ها از طریق کولون جذب می‏شوند. میانگین برون‏ده ایلئوستومی در 24 ساعت 500  تا 750 میلی‏لیتر است. ایلئوستومیت‏ها به مصرف حدود 10 تا 12 لیوان آب در روز و استفاده از مایعات حاوی الکترولیت نیاز دارند. بیشترین ریسک ایجاد عدم تعادل آب و الکترولیت مربوط به دوره زمانی پس از عمل جراحی است که بدن هنوز با وضعیت جدید تطابق نیافته است. شرایطی مانند اسهال و استفراغ نیز ممکن است با اختلال مایعات و الکترولیت‏ها همراه باشند. علائم کمبود آب بدن شامل احساس تشنگی شدید، بی‏اشتهایی، خستگی، کاهش برون‏ده ادراری، چشم‏های فرو رفته، انقباض‏های کرامپی عضلات، درد شکمی، خشکی دهان و در موارد شدید گیجی و کاهش سطح هوشیاری می‏باشد. در صورت بروز هر یک از این علائم باید بلافاصله با پزشک یا پرستار خود مشورت نمایند.   

آیا می‎توان با رعایت رژیم غذایی خاص میزان دفع مدفوع از استوما را کنترل کرد؟

مسلماً هنگامی که شما چیزی نخورید، برون‏ده استوما کمتر خواهد بود ولی گرسنگی کشیدن و محدودیت استفاده از مایعات برای کاهش برون‏ده استوما، اقدام بسیار خطرناکی است. هرگز مایعات دریافتی خود را محدود نکنید زیرا کمبود مایع عواقب بدی دارد. خوردن غذا در زمان‏های خاصی از شبانه‏روز باعث می‏شود رفتارهای دستگاه گوارش خود را بهتر بشناسید و بتوانید زمان‏هایی را که میزان برون‏ده استومای شما به حداقل می‏رسد شناسایی کنید. بعضی افراد وعده‏های بخصوصی از غذا را مصرف نمی‌کنند؛ ولی باید بدانید این کار موجب عدم کارکرد استوما نمی‏شود و بر عکس باعث افزایش تولید گاز خواهد شد. بعضی غذاها برون‏ده استوما را افزایش می‏دهند. برای مثال غذاهای حاوی سلولز در این گروه قرار می‏گیرند. سلولز ماده اصلی تشکیل دهنده اکثر میوه‏ها و سبزیجات است و به همین دلیل مصرف میوه‏ها و سبزیجات برون‏ده استوما را افزایش می‏دهد. غلات مانند برنج و جو، حجم مدفوع را کاهش می‏دهد. هم‏چنین مصرف تخم مرغ، پنیر و مرغ نیز حجم مدفوع را کاهش می‏دهد. برخی از غذاها موجب سفت شدن و آهسته خارج شدن مدفوع از استوما می‏شوند که عبارتند از: جوی دو سر، کره بادام زمینی، گل ختمی و موز. نوشیدن مقادیر زیاد مایعات روی برون‏ده مدفوع اثر ندارد ولی ادرار را افزایش می‏دهد. به هر حال علی‏رغم ذکر تمام این نکات باید این مسئله را به خاطر داشت که با رژیم غذایی خاصی نمی‏توان برون‏ده استوما را کنترل نمود. 

آیا می‏توان از داروهای ضد اسهال برای کنترل دفع استوما استفاده کرد؟

پس از انجام جراحی بهتر است برای مدتی به بدن فرصت داده شود. کولوستومیت‏ها ممکن است برای چند هفته یا حتی چند ماه پس از انجام جراحی مدفوع آبکی و شل داشته باشند. این مسئله با گذشت زمان و بدون مصرف داروهای ضد اسهال برطرف خواهد شد. حتی هنگامی که بدن به وضعیت طبیعی بازگشت و قوام مدفوع سفت‏تر شد، همانند افراد بدون استومی ممکن است بعضی مواقع دچار اسهال شوید. همیشه قبل از استفاده از داروهای ضد اسهال، به دنبال علت اسهال خود باشید. در اکثر موارد اسهال بدون نیاز به دارو پس از گذشت 1 تا 2 روز بهبود می‏یابد. با این وجود ممکن است افرادی دچار افزایش فعالیت مزمن و دائمی استوما باشند. در این شرایط باید ابتدا روی رژیم و وعده‏های غذایی خود کار کنید و اگر با به کار بردن تمام تمهیدات باز دچار افزایش کارکرد استوما بودید، با مشورت پزشک خود می‏توانید از داروهای ضد اسهال استفاده کنید. در این صورت هرگز نباید در مصرف این داروها زیاده‏روی کنید و حتماً باید آن را طبق دستور پزشک خود  مصرف نمایید.  

نقش ایلئوم (قسمت انتهایی روده باریک) در جذب ویتامین B₁₂   چیست؟

گیرنده‏های ویژه جذب B₁₂ در بدن فقط در ناحیه انتهایی ایلئوم واقع شده‏اند. اگر این قسمت از روده باریک  پس از جراحی از بدن خارج شود، بیمار دچار کم‏خونی ناشی از فقر ویتامین B₁₂ خواهد شد و بهتر است در چنین مواردی با مشاوره پزشک، از ویتامین B₁₂ استفاده شود. از آن‏جا که جذب نمک‏های صفراوی نیز از این بخش صورت می‏گیرد، بیمار ممکن است علاوه بر کمبود ویتامین B₁₂  دچار عدم تحمل مصرف چربی‏ها و کاهش وزن نیز بشود. 

لینک‌های مرتبط:

شناخت استوما و انواع آن

علل ایجاد استومی

 روش‏های جراحی استومی

عوارض استومی

استفاده از محصولات استومی

شستشوی کلستومی (Irrigation) 

مراقبت از پوست اطراف استوما

زندگی با استومی

 مسائل خاص یوروستومیت‏ها

مسائل و مشکلات گروه‏های خاص

برخی سوالات متداول